Общая характеристика представителей семейства герпесвирусов. Патогенные проявления вируса простого герпеса I типа в полости рта, особенности лечения

Հեր­պես վի­րուս­նե­րի ըն­տա­նի­քի ան­դամ­ներն են.

• 1-ին և 2-րդ տի­պի հա­սա­րակ (սիմպ­լեքս) հեր­պես վի­րուս. Herpes simplex virus type 1 and 2 (HSV-1, HSV-2):
• Ջր­ծաղ­կի վի­րուս. Varicella zoster virus (VZV):­
• Էպշ­տեյ­նի-Բա­րի վի­րուս. Epstein-Barr virus (EBV):
• ­Մար­դու VI տի­պի հեր­պես վի­րուս. Human herpesvirus 6 (Roseola) (HHV-6):
• ­Մար­դու VII տի­պի հեր­պես վի­րուս. Human herpesvirus 7 (HHV-7):
• ­Մար­դու VIII տի­պի հեր­պես վի­րուս կամ Կա­պո­շի­ի սար­կո­մայի հեր­պես վի­րուս. Human herpesvirus 8 (HHV-8) or Kaposi sarcoma Herpesvirus (KSHV):
• ­Ցի­տո­մե­գա­լո­վի­րուս. Cytomegalovirus (CMV):

­Բո­լոր հեր­պես վի­րուս­նե­րը ձևա­բա­նո­րեն նույ­նա­կան են և շատ կար­ևոր են ստո­մա­տո­լո­գի­ա­յում, քա­նի որ մեծ մա­սամբ ախ­տա­ծին դրս­ևո­րում­ներ են ու­նե­նում բե­րա­նի խո­ռո­չում: Վա­րա­կի փո­խան­ցու­մը կա­տար­վում է օ­դա­կա­թի­լային ճա­նա­պար­հով [1]:

­Ընդ­հա­նուր բնու­թա­գիր

­Հեր­պես վի­րուս­նե­րի ըն­տա­նի­քի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը ԴՆԹ-կա­խյալ են: Դրանք պատ­ված են նուկ­լե­ար թա­ղան­թով և օ­ժտ­ված են քսա­նա­նիստ (ի­կո­սաէդ­րիկ) նուկ­լե­ո­կապ­սի­դով:­

Այս վի­րուս­նե­րը բազ­մա­նում են տի­րոջ բջ­ջա­կո­րի­զում և մի­ակն են, ո­րոնք ստա­նում են ի­րենց վի­րի­ո­նը (վի­րու­սային թա­ղան­թը) կո­րի­զային սկս­նակ­նե­րից: Այս վի­րու­սային թա­ղան­թը կոչ­վում է նաև Գոլ­ջի­ի թա­ղանթ, այ­սինքն, սրանց յու­րա­հատ­կու­թյունն այն է, որ դրանք տի­րոջ պլազ­մայի թա­ղան­թից չեն [1]:

­Բո­լոր հեր­պես­վի­րու­սային վա­րակ­նե­րի հա­մար բնո­րոշ է վա­րա­կի գաղտ­նի (հան­գիստ, ա­ռանց ախ­տա­նիշ­նե­րի) վի­ճակ ստեղ­ծե­լու ու­նա­կու­թյու­նը՝ վի­րու­սակ­րու­թյու­նը, ո­րը պահ­պան­վում է ան­հա­տի ո­ղջ կյան­քի ըն­թաց­քում: Ը­նդ ո­րում, հեր­պես վի­րուս­նե­րի ըն­տա­նի­քի տար­բեր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ կա­րո­ղա­նում են գաղտ­նի պահ­պան­վել մար­դու օր­գա­նիզ­մի տար­բեր հատ­ված­նե­րում.

• HSV-1-ը հա­ճախ եռ­վո­րյակ նյար­դի Գաս­սե­րյան հան­գույ­ցում:
• HSV-2-ը սր­բա­նային նյար­դային հա­գույ­ցում:
• VZV-ն թիկ­նային նյար­դար­մատ­նե­րում, ի­նչ­պես նաև գան­գու­ղե­ղային նյար­դե­րի հան­գույց­նե­րում:
• CMV-ն զար­կե­րա­կային պա­տի էն­դո­թե­լային բջիջ­նե­րի կո­րիզ­նե­րում, ի­նչ­պես նաև T-լիմ­ֆո­ցիտ­նե­րում:
• EBV-ն հանգս­տի վի­ճա­կում գտն­վող հի­շո­ղու­թյան B-լիմ­ֆո­ցիտ­նե­րում:
• ­Կար­ևոր է նշել, որ ո­րոշ հեր­պես վի­րուս­ներ մար­դու օր­գա­նիզ­մում ու­նեն ու­ռուց­քա­ծին նե­րուժ:

­

Հեր­պես­վի­րու­սային ախ­տա­հար­ման կլի­նի­կա­կան նշան­ներ

Ս­տորև ներ­կա­յաց­ված են հեր­պե­սային ախ­տա­հար­ման ո­րոշ կլի­նի­կա­կան դրս­ևո­րում­ներ:

Օ­րի­նակ, EBV հայտ­նա­բեր­վում է Բեր­կի­տի լիմ­ֆո­մայի, ի­նչ­պես նաև քթըմ­պա­նային կար­ցի­նո­մայի, B-բջ­ջային լիմ­ֆո­մայի և մա­զոտ լեյ­կոպ­լա­կի­այի դեպ­քում:­

Ե­րեք տե­սա­կի հեր­պես­վի­րուս­ներ՝ HSV-1-ը, HSV-2-ը և VZV-ն ա­ռա­ջաց­նում են բնո­րոշ բշ­տի­կա­վոր (վե­զի­կու­լյար) ցան:

HHV-8-ը կապ­ված է Կա­պո­շի­ի սար­կո­մայի հետ, ո­րն ու­նի դա­սա­կան պատ­ճա­ռա­գի­տու­թյուն և հայտ­նի է որ­պես ՁԻ­ԱՀ հաս­տա­տող հի­վան­դու­թյուն:

­

Հեր­պես վի­րուս­նե­րի տա­րած­ման ե­ղա­նակ­ներ

• HSV-1-ը փո­խանց­վում է օ­դա­կա­թի­լային և կոն­տակ­տային ե­ղա­նա­կով: Այն ա­ռաջ­նային ձևով ա­ռա­ջաց­նում է հեր­պե­տիկ գին­գի­վոս­տո­մա­տիտ, ի­սկ ե­րկ­րոր­դային ձևով` պարզ շրթ­նային հեր­պես, ի­նչ­պես նաև կա­րող է ա­ռա­ջաց­նել ձեռ­քե­րի հեր­պես, հեր­պե­տիկ կե­րա­տիտ, էն­ցե­ֆա­լիտ և մե­նին­գիտ:
• HSV-2-ը տա­րած­վում է սե­ռա­կան ճա­նա­պար­հով՝ ա­ռա­ջաց­նե­լով սե­ռա­կան հա­մա­կար­գի հեր­պես (ո­րը կա­րող է հա­րուց­վել նաև HSV-1-ով):
• CMV-ն կա­րող է փո­խանց­վել ի­նչ­պես օ­դա­կա­թի­լային ճա­նա­պար­հով, այն­պես էլ թքի մի­ջո­ցով համ­բուր­վե­լիս, սե­ռա­կան ճա­նա­պար­հով, ա­րյան փոխ­նե­րարկ­մամբ, ծնն­դա­բե­րու­թյան ժա­մա­նակ և պտ­ղին մո­րից հղի­ու­թյան ժա­մա­նակ (որ­պես բնա­ծին վա­րակ), մոր կա­թի մի­ջո­ցով ե­րե­խային կրծ­քով կե­րակ­րե­լիս: CMV-վա­րա­կը կա­րող է դրս­ևոր­վել սուր շն­չա­ռա­կան վի­րու­սային հի­վան­դու­թյամբ (ՍՇՎՀ), մի­զա­սե­ռա­կան/­մի­զային հա­մա­կար­գի ախ­տա­հար­մամբ, ի­նչ­պես նաև վե­րած­վել տա­րա­ծուն ձևի (լյար­դի, մա­կե­րի­կամ­նե­րի, ե­րի­կամ­նե­րի, փայ­ծա­ղի, են­թաս­տա­մոք­սային գեղ­ձի բոր­բոք­մամբ):
• EBV–ն նույն­պես փո­խանց­վում է օ­դա­կա­թի­լային ճա­նա­պար­հով կամ թքի մի­ջո­ցով և հա­րու­ցում ին­ֆեկ­ցի­ոն մո­նո­նուկ­լե­ոզ: Վեր­ջի­նիս տա­րած­մա­նը նպաս­տում են մար­դու օր­գա­նիզ­մի կեն­սա­բա­նա­կան հե­ղուկ­նե­րը` հիմ­նա­կա­նում թու­քը, այն կոչ­վում է նաև համ­բույ­րի հի­վան­դու­թյուն: Այս ին­ֆեկ­ցի­այի ախ­տան­շան­ներն են` տենդ, կո­կոր­դի ցավ, հազ, գլ­խա­ցավ, դող, սրտ­խառ­նոց, փս­խում, ե­րկ­կող­մա­նի հա­մա­չափ լիմ­ֆա­դե­նո­պա­թի­ա, սպ­լե­նո­մե­գա­լի­ա, հե­պա­տիտ­ներ, ծայ­րա­հեղ թու­լու­թյուն:
• VZV-ն տա­րած­վում է օ­դա­կա­թի­լային ճա­նա­պար­հով, ա­ռա­ջաց­նում է ջր­ծա­ղիկ, ի­նչ­պես նաև ե­րկ­րոր­դային գոտ­ևո­րող որ­քին:

HSV-1-ի կյան­քի ցիկ­լը

­Հեր­պես վի­րուս­նե­րի ը­նդ­հա­նուր ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյունն այն է, որ նրանք ա­ռա­ջաց­նում են թաքն­ված վա­րակ­ներ, ո­րոնց ըն­թաց­քում վի­րու­սի գե­նո­մը պահ­պան­վում է հայտ­նա­բե­րե­լի վա­րա­կի բա­ցա­կա­յու­թյան դեպ­քում: Թաքն­ված շր­ջա­նը թույլ է տա­լիս վի­րու­սին պահ­պան­վել տի­րոջ օր­գա­նիզ­մում՝ ի­մու­նային պա­տաս­խա­նի առ­կա­յու­թյան դեպ­քում:

HSV-1-ը և HSV-2-ը Alphaherpesvirinae-ի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ են և հաս­տա­տում են գաղտ­նի­ու­թյուն զգա­յա­կան նեյ­րոն­նե­րում: HSV-1-ը հիմ­նա­կա­նում տե­ղա­կայ­ված է սեկ­րե­տոր տրի­գե­մի­նալ գանգ­լի­ո­նում և նրա վե­րաակ­տի­վա­ցու­մը հան­գեց­նում է օ­րո­լա­բի­ալ հեր­պե­սի (սա­ռը վեր­քե­րի) ա­ճին, մինչ­դեռ HSV-2-ը տե­ղա­կայ­ված է սեկ­րե­տոր սակ­րալ գանգ­լի­ո­նում և կապ­ված է սե­ռա­կան հեր­պե­սի հետ [2]:

HSV-1-ը սո­վո­րա­բար ձեռք է բեր­վում ման­կա­կան հա­սա­կում կամ դե­ռա­հա­սու­թյան շր­ջա­նում [3]:

Ա­ռաջ­նային ին­ֆեկ­ցի­ան, ո­րը ախ­տա­հա­րում է բե­րա­նի լոր­ձա­թա­ղան­թը, հիմ­նա­կա­նում ա­նախ­տան­շա­նային է, բայց և այն­պես կա­րող են ա­ռա­ջա­նալ խո­ցային գին­գի­վոս­տո­մա­տիտ­ներ [4]: Վի­րու­սային գա­ղու­թը ձևա­վոր­վում է մաշ­կի վրա, այ­նու­հետև մտ­նում է զգա­յա­կան նյար­դե­րի վեր­ջա­վո­րու­թյուն­ներ և նուկ­լե­ո­կապ­սի­դով միկ­րո­խո­ղո­վակ­նե­րի մի­ջո­ցով տե­ղա­փոխ­վում մարմ­նի բջիջ­ներ ՝ ռետ­րոգ­րադ աք­սո­նային փո­խադր­մամբ [5]:

Ե­թե ա­ռաջ­նային վա­րա­կը տե­ղի է ու­նե­նում սե­ռա­կան հա­մա­կար­գում կամ մաշ­կի այլ հատ­վա­ծում, այն գաղտ­նի տե­ղա­կայ­վում է հա­մա­պա­տաս­խան զգա­յա­կան գանգ­լի­ոն­նե­րում [6]: Լա­տենտ վա­րակ­ված մարդ­կանց մոտ պար­բե­րա­բար վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­այի վե­րաակ­տի­վա­ցում է տե­ղի ու­նե­նում և ին­ֆեկ­ցի­ան վե­րա­դառ­նում է դե­պի պե­րի­ֆե­րի­ա, ո­րը բե­րում է ռե­ցի­դի­վի և շր­թուն­քային հեր­պե­սի դրս­ևոր­մա­նը: Շր­թուն­քային հեր­պե­սը տե­ղա­կայ­վում է վե­րին և ստո­րին շր­թունք­նե­րի Վեր­մի­լի­ոն ե­րի­զի վրա:

Այ­սօր զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում մե­ծա­հա­սակ­նե­րի ա­վե­լի քան 40٪-ը սե­րոդ­րա­կան է HSV-1-ի նկատ­մամբ, ի­սկ գաղտ­նի HSV-1-ի նկատ­մամբ բնակ­չու­թյան մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը բարձր ռիս­կային գո­տի է հա­մար­վում, քա­նի որ նրանք նույն­պես կա­րող են լի­նել սե­րոդ­րա­կան [7]: Մարդ­կանց մե­ծա­մաս­նու­թյան մոտ թքի կազ­մի մեջ առ­կա է HSV-1-ի ա­նախ­տա­նիշ ձևը:

Ն­շենք, որ տղա­մար­դիկ հա­մար­վում են HSV-ի բնա­կան «­տե­րեր»:­

Այս վի­րու­սը հեշ­տու­թյամբ ա­ճում է հյուս­ված­քային կուլ­տու­րա­նե­րում և ար­տա­զատ­վում է տար­բեր կեն­դա­նի­նե­րի մո­դել­նե­րում [8], ին­չը թույլ է տա­լիս հայտ­նա­բե­րել այն մո­լե­կու­լային վեր­լու­ծու­թյուն­նե­րի մի­ջո­ցով:

­Վի­րու­սի ներ­թա­փան­ցու­մը

HSV-1-ի ներ­թա­փան­ցու­մը բարդ գոր­ծըն­թաց է, ո­րը նե­րա­ռում է բազ­մա­թիվ վի­րու­սային գլի­կոպ­րո­տե­ին­ներ և տար­բեր թվով բջ­ջային ըն­կա­լիչ­ներ [9]: Վի­րու­սի հիմ­նա­կան մի­ա­ցու­մը բջ­ջին տե­ղի է ու­նե­նում gB գլի­կոպ­րո­տե­ի­նի թա­ղան­թի, ի­նչ­պես նաև բջ­ջային մա­կե­րե­սի վրա գտն­վող հե­պա­րին սուլ­ֆա­տի հետ gC գլի­կոպ­րո­տե­ի­նի փո­խազ­դե­ցու­թյան մի­ջո­ցով: Այս ա­մենն ա­վե­լի է մո­տեց­նում վի­րու­սը բջ­ջին և թույլ է տա­լիս gD-ին մի­ա­նալ (կպ­չել) վի­րու­սային ըն­կա­լի­չին։ Այս ըն­կա­լի­չը կա­րող է նաև լի­նել հե­պա­րին սուլ­ֆա­տը, ո­րը հեր­պե­սի վի­րու­սի մուտ­քի մե­դի­ա­տորն է (HVEM): Մե­դի­ա­տոր կա­րող են լի­նել նեկ­տին­նե­րի ըն­տա­նի­քի մի­ա­ցու­թյուն­նե­րի gD խմ­բի ան­դամ­նե­րը։ Այս մո­լե­կուլ­նե­րը լայ­նո­րեն ար­տա­հայտ­ված են և հա­մար­վում են HSV-1 ծայ­րա­մա­սային բջիջ­նե­րի տրո­պիզմ­ներ: gD-ի մի­ա­ցու­մը բջ­ջային ըն­կա­լի­չին մի­աց­ման ար­դյունք է, ո­րը նաև մի­ա­ձու­լում է կոչ­վում: Այս մի­ա­ցու­մը ի­րա­կա­նաց­վում է բջ­ջա­թա­ղան­թի վի­րու­սային թա­ղան­թի մի­ջո­ցով: Թա­ղան­թը շր­ջա­պատ­ված լի­նե­լով gB-ով և gH-gL կոմպ­լեք­սով նուկ­լե­ո­կապ­սիդ է ար­տա­զա­տում ցի­տոպ­լազ­մայի մեջ: Այ­նու­հետև նուկ­լե­ո­կապ­սի­դը տե­ղա­փոխ­վում է նուկ­լե­ար ան­ցքե­րի մեջ, հա­վա­նա­բար միկ­րո­խո­ղո­վա­կային մե­խա­նիզ­մով [10], որ­տեղ գե­նո­մը տե­ղադր­ված է նուկ­լե­ու­սի մեջ: Ին­ֆեկց­ված նեյ­րոն­նե­րը և վի­րու­սային նուկ­լե­ո­կապ­սի­դը ռետ­րոգ­րադ տե­ղա­փոխ­վում են վերև դե­պի աք­սոն: Այս փո­խադր­ման մո­լե­կու­լային բա­զան այդ­քան էլ ը­մբռ­նե­լի և հաս­կա­նա­լի չէ: Ցույց է տր­վել, որ US11 tegument պրո­տե­ի­նը կա­րող է հա­մա­գոր­ծակ­ցել միկ­րո­խո­ղո­վակ­նե­րի շար­ժու­նակ սպի­տա­կու­ցի կի­նե­զի­նի հետ [11]: Սա հե­տա­դարձ վե­րա­կանգն­վե­լու կա­րո­ղու­թյուն է և զու­գա­հեռ ան­ցում հս­կա Սքո­ւիթ աք­սոն­նե­րի մեջ: Սրա­նով են բա­ցատր­վում այդ տե­ղա­շարժ­ման պրո­ցես­նե­րը [12]:

Կ­լի­նի­կա­կան դրս­ևո­րում­ներ

­Բե­րա­նի խո­ռո­չի վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­ա­նե­րը սո­վո­րա­բար ար­տա­հայտ­վում են կամ խո­ցո­տում­նե­րի կամ բշ­տիկ­նե­րի ձևով: Բե­րա­նի խո­ռո­չի վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­ա­նե­րը հան­դի­պում են ստո­մա­տո­լո­գի­ա­կան պրակ­տի­կա­յում, բայց ա­վե­լի քիչ կլի­նի­կա­կան հե­տաքրք­րու­թյուն են ներ­կա­յաց­նում, քա­նի որ հազ­վա­դեպ են և դժ­վար են ախ­տո­րոշ­վում:

Բե­րա­նի խո­ռո­չի վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­ա­նե­րը, դրանց կլի­նի­կա­կան դրս­ևո­րում­նե­րը, պա­թո­գե­նե­զի մե­խա­նիզմ­նե­րը, հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րը և բու­ժու­մը նե­րառ­ված են ա­տամ­նա­բույ­ժի մտա­ծո­ղու­թյու­նը զար­գաց­նող սխե­մայի մեջ:­

Այս ին­ֆեկ­ցի­ա­ներն ախ­տա­հա­րում են բե­րա­նի խո­ռո­չի հյուս­վածք­նե­րը: Ա­ռա­ջաց­նում են կամ բջ­ջային դեստ­րուկ­ցի­ա կամ ի­մու­նային ռե­ակ­ցի­ա: Եվ այս ա­մե­նի պատ­ճա­ռը վի­րու­սային սպի­տա­կուցն է: Վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­ա­նե­րը սո­վո­րա­բար սկս­վում են հան­կար­ծա­կի (բուշտ, խո­ցո­տում) և պա­րօ­դոն­տալ հի­վան­դու­թյուն­նե­րի զար­գաց­ման պատ­ճառ են հան­դի­սա­նում: Վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­ան կապ­ված է այ­տու­ցային ձևե­րի հետ, ո­ւս­տի դրանց վաղ ար­ձա­նագ­րու­մը և հի­վան­դի ճիշտ ո­ւղ­ղոր­դու­մը մեծ նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն բե­րա­նի խո­ռո­չի հի­վան­դու­թյուն­նե­րի ճիշտ բուժ­ման հա­մար [13]։

Բե­րա­նի խո­ռո­չի վի­րու­սային ին­ֆեկ­ցի­ան կա­րող է դրս­ևոր­վել.

• Որ­պես հի­վան­դու­թյան նախ­նա­կան ախ­տան­շան:
• ­Վի­րու­սային հի­վան­դու­թյան կար­ևոր ու­ղեկ­ցող ախ­տան­շան:
• ­Վի­րու­սային հի­վան­դու­թյան ժա­մա­նակ դի­տարկ­վող ե­զա­կի ախ­տան­շան:

HSV-ն պատ­կա­նում է հեր­պես­վի­րուս­նե­րի խմ­բին և հան­դի­սա­նում է զգա­լի պա­թո­գեն, ո­րն ա­ռա­ջաց­նում է բե­րա­նի խո­ռո­չի, սե­ռա­կան օր­գան­նե­րի լոր­ձա­թա­ղան­թի և մաշ­կի ախ­տա­հա­րում­ներ:

HSV-1 և HSV-2 այն տի­պերն են, ո­րոնք կա­րող են տար­բե­րակ­վել հա­տուկ հա­կա­մար­մին­նե­րով: HSV-1-ը կապ­ված է ֆա­րին­գե­ալ մե­նին­գոէն­ցե­ֆա­լային և մաշ­կային ին­ֆեկ­ցի­ա­նե­րի հետ, մինչ­դեռ HSV-2-ը կապ­ված է սե­ռա­կան և ա­նալ հատ­ված­նե­րի հետ:

HSV-1-ի ա­ռաջ­նային դրս­ևո­րու­մը տե­ղի է ու­նե­նում 2-3 տա­րե­կա­նում, եր­բեմն՝ դե­ռա­հա­սու­թյան շր­ջա­նում, հազ­վա­դեպ՝ 60 տա­րե­կա­նից հե­տո: Հեր­պես վի­րուս­նե­րի ին­կու­բա­ցի­ոն շր­ջա­նը 3-9 օր է, ի­սկ կրկն­վե­լը կախ­ված է վա­րա­կի չա­փի, ո­ւժգ­նու­թյան և ա­ռաջ­նային ախ­տա­հա­րում­նե­րի քա­նա­կի հետ: Շր­թուն­քային հեր­պեսն ա­մե­նա­տա­րած­վածն է որ­պես կրկն­վող տե­սակ: Կրկն­վող ներ­բե­րա­նային հեր­պե­տիկ ախ­տա­հա­րում­նե­րը կա­րող են ա­ռա­ջա­նալ բե­րա­նի լոր­ձա­թա­ղան­թի ցան­կա­ցած հատ­վա­ծում և սո­վո­րա­բար դի­տարկ­վում են ցածր ի­մու­նի­տետ ու­նե­ցող մարդ­կանց մոտ: Կա­րող է լի­նել որ­պես տրի­գեր է­պի­զոդ բազ­մա­տե­սակ է­րի­թե­մայի հա­մար: Կրկն­վող հեր­պե­տիկ ախ­տա­հա­րու­մը հան­դի­պում է նաև ՁԻ­ԱՀ-ով հի­վանդ­նե­րի, օր­գան­նե­րի փոխ­պատ­վաս­տում տա­րած պա­ցի­ենտ­նե­րի, ու­ռուց­քով հի­վանդ­նե­րի, քի­մի­ա­թե­րա­պի­ա, ի­մու­նաճն­շող դե­ղա­մի­ջոց ստա­ցող­նե­րի մոտ, ի­սկ ի­մու­նա­կոմ­պե­տենտ բու­ժա­ռու­նե­րի մոտ կրկն­վող HSV-ն կա­րող է ա­ռա­ջաց­նել խո­շոր խո­ցեր, ո­րոնք ը­նդ­գր­կում են շր­թունք­նե­րի, սե­ռա­կան օր­գան­նե­րի, ու­ղիղ ա­ղի­քի լոր­ձա­թա­ղանթ­նե­րը, բայց այն ժա­մա­նակ, ե­թե բաց է թողն­վել ճիշտ բու­ժու­մը: Այս ախ­տա­հա­րու­մը տա­րած­վում է բշ­տիկ­նե­րով, խո­ցո­տում­նե­րով և կրկն­վող տե­սա­կը կա­րող է ը­նդ­գր­կել լն­դե­րի, քիմ­քի փա­փուկ և կոշտ հյուս­վածք­նե­րը՝ հան­գեց­նե­լով կե­րա­տի­նաց­ման:

HSV-1-ի պատ­ճա­ռով Բել­լի կար­կա­մու­թյու­նը կա­րող է ա­ռա­ջա­նալ վի­րու­սի վե­րաակ­տի­վաց­ման ժա­մա­նակ, հազ­վա­դեպ դիտ­վում է որ­պես ա­ռաջ­նային հի­վան­դու­թյուն: Այդ մե­խա­նիզ­մը, ո­րի մի­ջո­ցով վի­րու­սը վնա­սում է դի­մային նյար­դը, հաս­կա­նա­լի չէ: Բել­լի կար­կա­մու­թյունն ա­ռա­ջա­նում է հիմ­նա­կա­նում մեծ տա­րի­քում, ե­րբ HSV-1-ն ա­մուր տե­ղա­վոր­ված է [13]:

Մեր կող­մից ու­սում­նա­սիր­վող ա­ռաջ­նային հեր­պե­տիկ գին­գի­վոս­տո­մա­տիտ­նե­րը (PHGS) յու­րա­հա­տուկ հե­տաքրք­րու­թյուն են ներ­կա­յաց­նում նաև ե­րե­խա­նե­րի մոտ: Դրանք ի­նք­նու­րույն սահ­մա­նա­փակ հի­վան­դու­թյուն­ներ են, դրս­ևոր­վում են եր­բեմն մի­միկ, եր­բեմն բակ­տե­րի­ալ և հա­ճախ վի­րու­սային ֆա­րին­գիտ­նե­րի ձևով:

Մեր կող­մից դի­տարկ­ված աշ­խա­տու­թյուն­նե­րից մե­կում բեր­ված են ու­սում­նա­սի­րու­թյան են­թարկ­ված 282 ե­րե­խայի տվյալ­ներ: Ե­րե­խա­նե­րը 19 տա­րե­կա­նից փոքր են ե­ղել և բո­լո­րը ին­ֆեկց­ված են ե­ղել HSV-ով: Նրանց վա­րակ­ված վի­ճակն ար­ձա­նագր­վել է բժշ­կա­կան կենտ­րո­նի նույ­նա­կա­նաց­ված լա­բո­րա­տոր տվյալ­նե­րում՝ որ­պես բջ­ջի կուլ­տու­րայի ու­սում­նա­սի­րու­թյուն: Կլի­նի­կա­կան դրս­ևո­րում­նե­րը ե­րե­խա­նե­րի մոտ հա­ճախ ե­ղել են ոչ ա­ռանձ­նա­հա­տուկ և ու­նե­ցել են հա­մա­կար­գային դրս­ևո­րում, նե­րա­ռյալ՝ տենդ, գլ­խա­ցավ, գրգռ­վա­ծու­թյուն, ա­նո­րեք­սի­ա և թու­լու­թյուն: Շատ ծնող­ներ նշում են, որ այս ախ­տան­շան­նե­րը դրս­ևոր­վել են հենց ա­տամ­նե­րի ծկթ­ման ժա­մա­նակ: HSV հի­վան­դու­թյան ժա­մա­նակ ե­րե­խա­նե­րի մոտ դիտ­վել են ա­ռաջ­նային հեր­պե­տիկ գին­գի­վոս­տո­մա­տիտ­ներ, ո­րոնք ա­մե­նա­հա­ճախ ար­տա­հայտ­ված կլի­նի­կա­կան դրս­ևո­րում­ներն են ե­ղել (13-30٪), գրանց­վել են նաև ո­րոշ սուր հա­մա­կար­գային բար­դու­թյուն­ներ, ո­րոն­ցից է կենտ­րո­նա­կան նյար­դային հա­մա­կար­գի դիս­ֆունկ­ցի­ան: Գրանց­ված ար­դյունք­նե­րում ու­շագ­րավ է այն, որ HSV­–ով մե­կու­սաց­ված 282 ե­րե­խա­նե­րի մոտ HSV-ն դրս­ևոր­վել է որ­պես ա­ռաջ­նային տե­սակ: Բե­րա­նի խո­ռո­չի խո­ցո­տում­նե­րը ե­ղել են 84.3٪-ի մոտ, ը­նդ ո­րում, դրանք հիմ­նա­կան ախ­տան­շանն են ե­ղել, խո­ցե­րը հայտ­նա­բեր­վել են բե­րա­նըմ­պա­նի թե՛ ա­ռաջ­նային (բե­րա­նի խո­ռո­չում լն­դե­րի ու­ռա­ծու­թյուն կամ է­րի­թե­մա) և թե՛ հե­տին սահ­ման­նե­րում (հի­վանդ կո­կոր­դի ձևով) [14]:

HSV-ով հի­վան­դա­ցու­թյան և մա­հա­ցու­թյան տո­կո­սը բարձր է, հատ­կա­պես նո­րա­ծին­նե­րի մոտ և խոր­հուրդ է տր­վում շտապ ախ­տո­րո­շում՝ հե­տա­գա ճիշտ բուժ­ման հա­մար [15]:­

Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, բա­վա­կա­նին ան­հար­մա­րու­թյուն է պատ­ճա­ռում շր­թուն­քային հեր­պե­սը, ո­րը բնո­րոշ­վում է շր­թունք­նե­րին և հար­բե­րա­նային հատ­վա­ծի մաշ­կին կրկն­վող բշ­տիկ­նե­րի ա­ռա­ջա­ցու­մով: Այն կա­րող է ու­ղեկց­վել ցա­վով և տհաճ զգա­ցո­ղու­թյամբ:

HSV-ի ախ­տո­րո­շու­մը հիմն­ված է կլի­նի­կա­կան նշան­նե­րի դրս­ևոր­ման վրա, ո­րոնք խմ­բա­վոր­ված դա­սա­կան ախ­տա­հա­րում­ներ են (պա­պու­լա­ներ, բշ­տիկ­ներ, խո­ցեր) [16]:

Բու­ժում

­Հաշ­վի առ­նե­լով վի­րու­սի տա­րած­վա­ծու­թյու­նը ը­նդ­հա­նուր պո­պու­լյա­ցի­ա­յում, նրա դրս­ևո­րում­նե­րի բու­ժու­մը մնում է ար­դի­ա­կան խն­դիր։ Ա­ռա­ջին հա­կա­վի­րու­սային դե­ղա­մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնք ցու­ցա­բե­րել են HSV-ի նկատ­մամբ հա­կա­վի­րու­սային ակ­տի­վու­թյուն, սկզբ­նա­կան շր­ջա­նում նուկ­լե­ո­զի­դային ա­նա­լոգ­ներ է­ին, ո­րոնք մ­շակ­վել է­ին որ­պես հա­կա­քաղց­կե­ղային մի­ջոց­ներ: Սա­կայն նրանց հա­մա­կար­գային կի­րա­ռու­մը սահ­մա­նա­փակ էր, քա­նի որ այդ դեպ­քում նրանք ու­նե­ին տոք­սիկ ազ­դե­ցու­թյուն: Ի­դոք­սու­րի­դի­նը ա­ռա­ջին հա­կա­վի­րու­սային մի­ջոցն էր, ո­րը 1962թ. հեր­պես սիմպ­լեքս կե­րա­տի­տի բուժ­ման կլի­նի­կա­կան ար­դյու­նա­վե­տու­թյուն ցու­ցա­բե­րեց [17]։

­Դե­ղը սահ­մա­նա­փակ­ված էր տե­ղային օգ­տա­գործ­մամբ, քա­նի որ հա­մա­կար­գային կի­րա­ռու­մը ­չա­փա­զանց թու­նա­վոր էր և ա­նար­դյու­նա­վետ [18]:

1972թ. հրա­պա­րակ­վեց տրի­ֆու­րի­դի­նի ար­դյու­նա­վե­տու­թյու­նը ցու­ցադ­րող ա­ռա­ջին հե­տա­զո­տու­թյու­նը՝ որ­պես ար­դի­ա­կան մի­ջոց HSV-ով պայ­մա­նա­վոր­ված եղ­ջե­րա­թա­ղան­թի խո­ցե­րի բուժ­ման հա­մար [19]:

­Բե­րոու­զի կող­մից Ա­ցիկ­լո­վի­րի հայտ­նա­բե­րու­մը 1960թթ. հիմ­նադր­ված Wellcome հիմ­նադ­րա­մի ի­րա­կա­նաց­ված սք­րի­նին­գային ծրագ­րի ար­դյունք է­ր։ Ա­ռա­ջին դե­ղաձ­ևը, ո­րը կլի­նի­կա­կան փոր­ձար­կում­նե­րի մի­ջո­ցով 1982թ. հա­սա­նե­լի էր օգ­տա­գործ­ման հա­մար՝ նա­խա­տես­ված էր HSV-1 և HSV-2 տե­ղային բուժ­ման հա­մար [20]։

­Հա­կա­վի­րու­սային թե­րա­պի­ան կար­ճաց­նում է ան­հար­մա­րա­վե­տու­թյան զգա­ցումն և ցա­վի ըն­թաց­քը: Ախ­տան­շա­նային բու­ժու­մը ակ­տո­ւալ է, հատ­կա­պես պա­ցի­են­տի պա­հան­ջով՝ կոս­մե­տիկ նկա­տա­ռու­մե­րով և ցա­վի հանգս­տաց­ման հա­մար: Այս տե­սա­կի բու­ժում­նե­րը պետք է կա­տար­վեն շատ ա­րագ, հի­վան­դու­թյան պրոդ­րո­մալ փու­լում և գե­րա­դա­սե­լի է 48 ժամ­վա ըն­թաց­քում՝ օպ­տի­մալ ար­դյունք­նե­րի հա­մար:

Ք­րո­նի­կա­կան ճն­շող օ­րալ հա­կա­վի­րու­սային թե­րա­պի­ան, պետք է ո­ւղղ­ված լի­նի պա­ցի­են­տի մոտ սուր և հա­ճախ կրկ­նու­թյուն­նե­րից խու­սա­փե­լուն։ Հա­ճա­խա­կի են հա­մար­վում 6 և ա­վե­լի է­պի­զոդ­նե­րը մեկ տար­վա ըն­թաց­քում:

Ընդ ո­րում ո­րոշ պրե­պա­րատ­ներ՝ Zovirax, Valaciclovir (Valtrex) և Famciclovir (Famvir) ու­նեն հիմ­նա­կան օ­րալ կեն­սա­հա­սա­նե­լի­ու­թյուն և ա­վե­լի լավ են ներծծ­վում, քան Aciclovir-ը: Խոր­հուրդ է տր­վում քիչ չա­փա­բա­ժին­ներ, սա­կայն սրանք հաս­տատ­ված չեն ե­րե­խա­նե­րի հա­մար: Տե­ղային քսուք­նե­րը 5٪-ոց Aciclovir-ն է Zovirax±Hydrocortison, 1٪-ոց Penciclovir, 50մգ թշային կպ­չող հա­բե­րը կա­րող են օգ­տա­գործ­վել է­պի­զո­դիկ բուժ­ման հա­մար, սա­կայն քսու­քը չի կա­րող կան­խար­գե­լել շր­թուն­քային հեր­պե­սի կրկ­նու­թյու­նը: Որ­պես ա­մե­նօ­րյա քրո­նի­կա­կան ճն­շող թե­րա­պի­ա՝ օ­րալ հա­կա­վի­րու­սային բու­ժու­մը պար­զա­պես ը­նտ­րու­թյան ձև է [16]:

­Նուկ­լե­ո­զի­դային ա­նա­լոգ­նե­րից բա­ցի բու­ժա­կան ազ­դե­ցու­թյուն ու­նեն նաև հեր­պե­սի ԴՆԹ պո­լի­մե­րա­զի ոչ նուկ­լե­ո­զի­դային/­նուկ­լե­ո­տի­դային ին­հի­բի­տոր­նե­րը, հե­լի­ա­զայի/պ­րի­մա­զայի ին­հի­բի­տոր­նե­րը, ներ­թա­փանց­ման ար­գե­լա­կիչ­նե­րը, այլ վա­րա­կային գոր­ծոն­նե­րի ար­տո­նագր­ված ար­գե­լա­կիչ­նե­րը, ո­րոնք կա­րող են ար­գե­լա­կել նաև հեր­պես վի­րու­սին։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, այս բու­ժում­նե­րից և ոչ մե­կը կան­խար­գե­լիչ կամ բու­ժիչ չեն և ցան­կա­լի ար­դյուն­քի կա­րե­լի է հաս­նել մի­այն ար­դյու­նա­վետ պատ­վաս­տա­նյու­թով: Վե­րը նշ­ված յու­րա­քան­չյուր հա­կա­վի­րու­սային մի­ջոց պար­տա­դիր չէ, որ թի­րա­խա­վո­րի կամ կան­խի ա­ռաջ­նային վա­րա­կը: Նրանք նաև գրե­թե միշտ պա­հան­ջում են վի­րու­սի ակ­տիվ վե­րար­տադ­րու­թյուն, ին­չը նշա­նա­կում է, որ դրանք չեն կա­րող օգ­տա­գործ­վել թաքն­ված վի­րու­սից օր­գա­նիզմն ա­զա­տե­լու հա­մար: Ա­վե­լին, քա­նի դեռ վի­րու­սի թաքն­ված գե­նի ար­տա­հայ­տու­թյու­նը սահ­մա­նա­փակ է, հա­կա­վի­րու­սային թի­րախ­նե­րի շր­ջա­նա­կը նույն­պես սահ­մա­նա­փակ կլի­նի։ Նշ­ված ա­վե­լի բարդ խն­դիր­նե­րը վերջ­նա­կա­նա­պես թի­րա­խա­վո­րե­լու հա­մար ան­հրա­ժեշտ են լրա­ցու­ցիչ ու շա­րու­նա­կա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն­ներ [21]:

քն­նար­կում­

Ա­ռող­ջա­կան վի­ճա­կի ը­նդ­հա­նուր գնա­հա­տու­մը, ի­նչ­պես նաև կլի­նի­կա­կան նշան­նե­րի և ախ­տա­նիշ­նե­րի գնա­հա­տու­մը, կար­ևոր է HSV-ի ար­դյու­նա­վետ կա­ռա­վար­ման հա­մար: HSV-ի կա­ռա­վա­րու­մը ո­ւղղ­ված չէ վի­րուս­նե­րի վե­րաց­մա­նը, այլ ա­վե­լի շուտ կլի­նի­կա­կան ըն­թաց­քի լա­վաց­մա­նը, ռե­ցի­դիվ­նե­րի և վի­րուս­նե­րի ար­տա­նետ­ման ճնշ­մա­նը և բար­դու­թյուն­նե­րի նվա­զեց­մա­նը: Հա­կա­վի­րու­սային թե­րա­պի­այի բա­ցա­կա­յու­թյան դեպ­քում ա­ռաջ­նային բռն­կու­մից ա­ռա­ջա­ցած դրս­ևո­րում­նե­րը կա­րող են վե­րա­նալ 3 շա­բաթ­վա ըն­թաց­քում [22]:­

Ո­րոշ հե­ղի­նակ­նե­րի կար­ծի­քով՝ Aciclovir-ի կան­խար­գե­լիչ նպա­տա­կով կի­րա­ռու­մը և ո­ւլտ­րա­մա­նու­շա­կա­գույն ճա­ռա­գայթ­նե­րի կի­րա­ռու­մը բա­վա­կան ար­դյու­նա­վետ ի­ջեց­նում են HSV-1-ի վե­րաակ­տի­վա­ցու­մը [23]:

Ըստ կլի­նի­կա­կան դեպ­քի ար­ձա­նագ­րու­թյան, ցածր մա­կար­դա­կի լա­զե­րային թե­րա­պի­ան նույն­պես այ­լընտ­րան­քային բու­ժում է ա­ռաջ­նային HSV վա­րա­կի դեմ: Մի խումբ հե­ղի­նակ­ներ նկա­րագ­րել են ի­րենց հա­ջող­ված փոր­ձա­ռու­թյու­նը և ա­րագ ար­դյուն­քը՝ ցածր մա­կար­դա­կի լա­զե­րային թե­րա­պի­այով (Low Level Laser Therapy), մեզ հե­տաքրք­րող գին­գի­վոս­տո­մա­տիտ­նե­րի ախ­տա­հա­րում­նե­րի դեպ­քում [24]:

­Քա­նի որ բնակ­չու­թյան մեծ մա­սը վա­րակ­ված է և հա­մար­վում է այս վի­րու­սի մշ­տա­կան կրո­ղը ու­սում­նա­սիր­ված աշ­խա­տանք­նե­րում հիմ­նա­կան խոր­հուրդ­ներն ո­ւղղ­ված են բու­ժա­ռու­նե­րի կյան­քի ո­րա­կի բա­րե­լավ­մա­նը և հի­վան­դու­թյան ախ­տա­նիշ­նե­րի թեթ­ևաց­մա­նը: Ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րում ար­ձա­նագր­վել է մարդ­կանց բե­րա­նի խո­ռո­չի կլի­նի­կա­կան դրս­ևոր­ման նշան­նե­րի կապն ը­նդ­հա­նուր ի­մու­նի­տե­տի ը­նկճ­ման հետ: Հիմ­նա­կան նշա­նա­կում­նե­րը ո­ւղղ­ված են տե­ղային բուժ­մա­նը և ախ­տա­նիշ­նե­րի շու­տա­փույթ վե­րաց­մա­նը:

Գ­ՐԱ­ԿԱ­ՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Derek M. Steinbacher, Steven R. Sierakowski. First Aid for the NBDE Part 1, Third Edition. McGraw Hill Professional, 2012. p.470-482
2. Lachmann R. Herpes simplex virus-based vectors. Int J Exp Pathol. 2004;85(4):177-90.
3. Smith JS, Robinson NJ. Age-specific prevalence of infection with herpes simplex virus types 2 and 1: a global review. J Infect Dis. 2002;186 Suppl 1:S3-28.
4. Whitley RJ. Herpes simplex viruses. In: Knipe DM, Howley PM, editors. Fields Virology. 4. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2001. pp. 2461–2509.
5. Tomishima MJ, Smith GA, Enquist LW. Sorting and transport of alpha herpesviruses in axons. Traffic. 2001;2(7):429-36.
6. Whitley RJ. Herpes simplex viruses. In: Knipe DM, Howley PM, editors. Fields Virology. 4. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2001. pp. 2461–2509
7. Smith JS, Robinson NJ. Age-specific prevalence of infection with herpes simplex virus types 2 and 1: a global review. JInfect Dis. 2002;186(Suppl. 1):S3–S28.
8. Wagner EK, Bloom DC. Experimental investigation of HSV latency. Clin. Microbiol. Rev. 1997;10:419–443.
9. Spear PG, Longnecker R. Herpesvirus entry: an update. J. Virol. 2003;77:10179–10185. 
10. Mabit H, Nakano MY, Prank U, et al. Intact microtubules support adenovirus and herpes simplex virus infections. J. Virol. 2002;76:9962–9971.
11. Diefenbach RJ, Miranda-Saksena M, Diefenbach E, et al. Herpes simplex virus tegument protein US11 interacts with conventional kinesin heavy chain. J. Virol. 2002;76:3282–3291.
12. Bearer EL, Breakefield XO, Schuback D, Reese TS, LaVail JH. Retrograde axonal transport of herpes simplex virus: evidence for a single mechanism and a role for tegument. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2000;97:8146–8150.
13. Santosh ABR, Muddana K. Viral infections of oral cavity. J Family Med Prim Care. 2020;9(1):36-42.
14. Huang, CW., Hsieh, CH., Lin, MR. et al. Clinical features of gingivostomatitis due to primary infection of herpes simplex virus in children. BMC Infect Dis. 2020;20:782
15. Zhen W, Berry GJ. Herpes Simplex Virus-1 and -2 Rapid Detection in Whole Blood. Mol Diagn Ther. 2021;25(1):71-75.
16. Leung AKC, Barankin B. Herpes Labialis: An Update. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov. 2017;11(2):107-113.
17. Kaufman HE.Clinical cure of herpes simplex keratitis by 5-iodo-2 deoxyuridine. Proc Soc Exp Biol Med. 1962;109:251–52
18. Boston Interhosp. Virus Study Group, Natl. Inst. Allergy Infect. Dis. (NIAID)-Spons. Coop. Antivir. Clin. Study. Failure of high dose 5-iodo-2 -deoxyuridine in the therapy of herpes simplex virus encephalitis - evidence of unacceptable toxicity. NEJM. 1975;292:599-603
19. Wellings P, Awdry P, Bors F et al. Clinical evaluation of trifluorothymidine in the treatment of herpes simplex corneal ulcers. Am J Ophthalmol. 1972;73:932-42
20. King D. History, pharmacokinetics, and pharmacology of acyclovir. J Am Acad Dermatol. 1988;18:176-79
21. Sadowski L, Upadhyay R, Greeley Z, Margulies B. Current drugs to treat infections with Herpes Simplex viruses-1 and -2. Viruses. 2021;13(7):1228.
22. Cole S. Herpes Simplex virus: epidemiology, diagnosis, and treatment. Nurs Clin North Am. 2020;55(3):337-45
23. Arduino P, Porter S. Herpes Simplex virus type 1 infection: overview on relevant clinico-pathological features. J Oral Pathol Med. 2008;37(2):107-21
24. Navarro R, Marquezan M, Cerqueira D et al. Low-level-laser therapy as an alternative treatment for primary herpes simplex infection: a case report. J Clin Pediatr Dent. 2007;31(4):225-8.